Zasadę zgody pacjenta na przeprowadzenie zabiegu medycznego reguluje ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta  z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz.417 ze zm.) oraz ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 ze zm.).

Zgodnie z art. 9 ustawy o prawach pacjenta  każdy pacjent ma prawo do rzetelnej informacji na temat stanu swojego zdrowia. Dopiero po uzyskaniu takowej może wyrazić zgodę (lub jej odmówić)  na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych. Co więcej – lekarz ma obowiązek do udzielenia pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu informacji, w formie przystępnej, na temat stanu zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, o możliwych do przewidzenia następstwach ich zastosowania lub zaniechania, o wynikach leczenia oraz rokowaniach.

Ustawa o prawach pacjenta  reguluje również sytuację pacjentów małoletnich, którzy ukończyli 16 rok życia. Zgodnie z prawem za takie osoby zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego wyrażają zazwyczaj ich przedstawiciele ustawowi.

Jednakże, na podstawie art. 17 ustawy małoletni pacjent, który ukończył lat 16, ma prawo do wyrażenia zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza. Co więcej, jeżeli taki małoletni działa z rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia swojego sprzeciwu co do udzielenia mu świadczenia zdrowotnego. Jeżeli jego opiekunowie prawni natomiast wyrażą zgodę na udzielenie świadczenia zdrowotnego – sprawa trafi pod rozstrzygnięcie sądu rodzinnego i opiekuńczego, który ostatecznie zadecyduje czy małoletni pacjent zostanie poddany świadczeniu medycznemu. Do czasu rozstrzygnięcia przez sąd pacjent przebywa w szpitalu.

Podobnie rzecz ma się z osobami ubezwłasnowolnionymi całkowicie, z psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo. Jeżeli takie osoby dysponują wystarczającym rozeznaniem mają prawo wyrazić swój sprzeciw.

W jaki sposób należy wyrazić zgodę  na udzielenie świadczenia medycznego?

Zgodę można wyrazić ustnie lub poprzez takie zachowanie, które nie będzie budziło wątpliwości, że pacjent lub jego opiekun wyrażają zgodę lub odmawiają zgody na czynności zaproponowane im przez lekarza.

Jeżeli natomiast pacjent ma zostać poddany leczeniu operacyjnemu albo ma zostać zastosowana wobec niego metoda leczenia lub diagnostyki, która podwyższa ryzyko dla pacjenta, wówczas zgoda taka wymagana jest w formie pisemnej. W takiej formie zgody udziela również pacjent małoletni, który ukończył lat 16.

Zgodę można wyrazić przed dokonaniem interwencji medycznej lub w jej trakcie (jeżeli jest to możliwe). Pacjent ma  również prawo cofnąć swoją zgodę na udzielenie świadczenia medycznego, przed jego wykonaniem.

Zabieg wykonywany bez zgody pacjenta, jego przedstawiciela lub zgody sądu opiekuńczego jest bezprawny, a bezprawności tej nie wyłącza nawet zgoda wyrażona już po zabiegu.  Działanie lekarza bez zgody pacjenta narusza jego dobra osobiste, lekarz zaś naraża siebie na odpowiedzialność karną, cywilną (naruszenie dobra osobistego pacjenta jakim jest życie i zdrowie) oraz dyscyplinarną. Niedopuszczalne jest również stosowanie tzw. zgody blankietowej. Pacjent musi wyrazić zgodę na udzielenie mu konkretnych świadczeń zdrowotnych.

Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty w art. 33 przewiduje jednak możliwość udzielenia pacjentowi świadczenia zdrowotnego bez jego zgody.

Będzie to możliwe wyłącznie w przypadku, gdy pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na swój stan zdrowia lub też wiek nie może takiej zgody wyrazić; lekarz natomiast nie ma możliwości porozumienia się z przedstawicielem ustawowym lub faktycznym opiekunem pacjenta.

Decyzję o podjęciu czynności medycznych bez zgody pacjenta lekarz powinien, w miarę możliwości, skonsultować z innym lekarzem oraz wpisać do dokumentacji medycznej pacjenta okoliczności udzielenia świadczenia bez zgody.

W kolejnym artykule uregulowano kwestię zabiegów operacyjnych lub zastosowania przez lekarza metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta – bez pisemnej zgody pacjenta. Lekarz może wykonać powyższe czynności bez zgody pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub zgody sądu jeżeli zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi np. utratą życia, ciężkim uszkodzeniem jego ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia. W takim przypadku na lekarza nałożono obowiązek  zasięgnięcia opinii drugiego lekarza, najlepiej jej samej specjalności.

Należy również zaznaczyć, że 28 lipca 2010 r. Rzecznik Praw Obywatelskich, Pani Irena Lipowicz złożyła do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności  art. 17 ust. 1 w części zawierającej zwrot „w tym małoletni, który ukończył 16 lat,” oraz art. 17 ust. 3 w części zawierającej zwrot „który ukończył 16 lat,” ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 ze zm.) z art. 41 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka, a także z art. 47 w związku z art. 48 ust. 1 zd. 2, art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, art. 12 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka.

Zdaniem Pani Rzecznik w świetle polskiej konstytucji oraz międzynarodowych konwencji granicę autonomii woli małoletniego wyznacza przede wszystkim jego zdolność do wyrażania własnych poglądów oraz stopień jego dojrzałości. Tymczasem zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego przepisy ograniczają autonomię dzieci „starszych”, respektując autonomię wyłącznie tych, które ukończyły lat 16.

Rzecznik zarzuca ustawodawcy systemową  niekonsekwencję, jako przykład podając przepisy kodeksu karnego, według których odpowiedzialność karną w określonych przypadkach, mogą ponosić małoletni ,którzy ukończyli lat 15. Taki małoletni odpowiada za swoje czyny, jest natomiast pozbawiony prawa o decydowaniu o sobie.

Konstytucja RP w art. 47 gwarantuje każdemu  obywatelowi prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Zdaniem RPO w stosunku do realizacji prawa określonego w art. 47 Konstytucji RP ustawodawca posłużył się niewłaściwym kryterium określając granicę autonomii woli małoletniego. Wyznaczył granicę  autonomii posługując się wyłącznie sztywnym kryterium

wieku, podczas gdy postępując w zgodzie z Konstytucją powinien przede wszystkim określając ową granicę odwołać się do stopnia dojrzałości małoletniego oraz jego zdolności do kształtowania własnych poglądów.

Całe uzasadnienie wniosku Pani Rzecznik znajduje się na http://www.rpo.gov.pl/pliki/12804089100.pdf .

Chcesz otrzymywać więcej informacji związanych z prawami pacjenta? Zapisz się do newslettera.

Ten wpis został dodany sobota, 4 września, 2010 at 14:00 w kategorii Dla Lekarzy, Pacjencie poznaj swoje prawa. Możesz skorzystać z subskrybcji RSS 2.0, aby na bieżąco. Możesz dodaj komentarz, lub śledzić ten post.